SAYIDO NASAFIY (1637-1710)
Mamlakatimizdagi go‘zal masganlarining biri bo‘lgan Kopetdog‘ etagida joylashgan «Maxtimquli Firog‘iy» madaniyat bog‘i majmuasi buyuk turkman shoiri va mutafakkiri Maxtimguli Firog‘iy tavalludining 300 yilligi sharafiga ochilgan bo‘lib, bu yerda nafaqat uning haykali, balki turli mamlakatlar mumtoz shoirlari va mutafakkirlarining ham haykallari o‘rin olgan.
Tojik adabiyotining mashhur shoirlaridan biri bo‘lgan Sayido Nasafiy 1637-yilda (taxminan, O‘zbekistonning Qashqadaryo viloyati Qarshida) tavvallud topgan. Nasafiy shoirning tahallusi bolib, uning haqiqiy ismi Mirobid. Nasafiy Buxoro madrasalarida o‘qib ta’lim olgan, umrining ko‘p qismini Buxoroda o‘tkazgan. U to‘quvchilik bilan shugullanib kun kechirgan. Turdi shoir bilan yaqin do‘st bo‘lgan va uning ta’sirida ijodi kamolga yetgan.
Shuningdek, «Shahr oshub» manzumasida 212 xil kasb-hunar egasi haqida fikr bildirgan, u hunar ahlini ulug‘lagan. «Bahoriyot» («Hayvonotnoma») majoziy munozara asarida, ayrim g‘azallarida o‘z davrining ijtimoiy-siyosiy muhiti tanqid qilingan. Asarlari sodda tilda yozilgani uchun tez ommalashib, mashhurlikga erishgan. Uning ijodiy merosi janr jihatidan rang-barang bo‘lib, shahar adabiyotining shahrashub janri rivojiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan. Uning eng mashhur asarlari «Novvoy uchun kasida» va «Mahluqotlar qissasi» allegorik satirik she’ridir.
Ma’lumotlarga ko‘ra, shoir 1710-yilda O‘zbekistonning Buxoro viloyatida vafot etgan.Adabiy merosi bilan dunyo adabiyotida iz qoldirgan mashhur mumtoz shoir va mutafakkirlarning haykallarini jamlagan bog‘ mamlakatimiz madaniy diplomatiyasini yanada kengaytirmoqda. Ular sharafiga o‘rnatilgan yodgorliklar xalqlar o‘rtasidagi do‘stlik va yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini ifodalaydi. Bu tamoyillarni Maxtimguli Firog‘iy o‘z asarlarida targ‘ib qilgan.
SHOIR G‘AZALLARIDAN
* * *
Men diling aksi degan mardumi olam topmadim,
Dog‘da shu darddin yuribman, unga marham topmadim.
Uzzukun misli quyosh urdim zamin ustinda charx,
Bir nishonni, qayda manzil qildi Hotam, topmadim.
Ahli johga bordim-u, axtardim o‘zimga libos,
Jomai motamdin o‘zga bir kiyim ham topmadim.
Jon jigardan oshiqib oh tortadir ahli karam,
Ko‘zi tor sog‘arlarida hech mahal nam topmadim.
Siynasiga har kishining men nafas yanglig‘ kirib,
Haq jazo kuni biron-bir dilda ham g‘am topmadim.
Qanchalik gul borki chehradin hijobni tashlagan,
Ko‘zlari sharmu hayoli qatra shabnam topmadim.
Sayido, tavofga bordim Ka’bai maqsud sari,
O‘z ko‘zimdin o‘zga hech chashmai Zamzam topmadim.
(Fors tilidan Jonibek Subhon tarjimasi.)
Aziza XUDOYNAZAROVA,
Turkmaniston Tashqi ishlar vazirligi
Xalqaro munosabatlar institutining
Xalqaro jurnalistika fakulteti 3-kurs talabasi.