Logo
    • Logo
    • Ylym
      • Ylmy-barlag işleri
      • Aspirantura
      • Ylmy-amaly maslahatlar
        • SANLY ULGAM ARKALY YLMY-AMALY MASLAHATA GATNAŞYLDY
      • Magtymguly Pyragynyň 300 ýyllygy
        • “Magtymguly, sözüm gysga şerhi köp...” (Magtymguly barada makalalar)
        • “Magtymguly, dile dessan getirdim...” (Magtymguly barada saýtlardan jemlenen maglumatlar)
        • Magtymguly Pyragynyň goşgularynyň wideoteswiri
        • Magtymguly Pyragynyň goşgularynyň audio ýazgylar toplumy
        • Magtymguly Pyragy dünýä metbugatynda
        • Magtymguly Pyragynyň daşary ýurt dillerindäki neşirleri
        • Magtymgulynyň goşgularynyň düşündirişli sözlügi
        • "Magtymgulynyň dünýäde öwrenilişi"
      • Ylmy makalalar, tezisler we ýygyndylar
      • Ýaş alymlar geňeşi
    • Halkara hyzmatdaşlygy
      • Geçirilen duşuşyklar
      • Saparlar
      • Ilçileriň leksiýalary
      • Halkara günler
      • "Parahatçylyk medeniýeti" atly ÝUNESKO kluby
    • Fakultetler
      • HALKARA GATNAŞYKLARY FAKULTETI
      • HALKARA HUKUGY FAKULTETI
      • HALKARA YKDYSADY GATNAŞYKLARY FAKULTETI
      • HALKARA ŽURNALISTIKASY FAKULTETI
    • Biz barada
      • Administrasiýa
      • Kafedralar
        • Halkara gatnaşyklary we diplomatiýa kafedrasy
        • Halkara hukugy we deňeşdirme hukuk öwreniş kafedrasy
        • Halkara ykdysady gatnaşyklary kafedrasy
        • Žurnalistikanyň nazaryýeti we amalyýeti kafedrasy
        • Jemgyýeti öwreniş ylymlary kafedrasy
        • Dünýä dilleri kafedrasy
      • Görkezijiler
        • Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň 2024-nji ýyl boýunça görkezijileri I
        • Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň Halkara gatnaşyklary institutynyň 2024-nji ýyl boýunça görkezijileri II
      • Туркменистан создал условия для подготовки нового поколения дипломатов
      • Biz barada
    • Okuw
      • Hünärler
      • Dalaşgärlere
    • Merkezler
      • Strategik barlaglar boýunça ylmy merkezi
      • Ýaş diplomatlaryň mekdebi
      • Sanly ulgamlar we kommunikasiýa bölümi
        • “Sanly ykdysadyýet dersini okatmagyň usullary” atly onlaýn maslahat geçirildi
      • Durnukly ösüş maksatlary boýunça ylmy merkezi
        • MERKEZI AZIÝANYŇ YAŞ DIPLOMATLARY ÜÇIN SEBITLEÝIN OKUW
      • Parahatçylygyň ýaş çaparlary
      • Türkmenistanyň diplomatiýasynyň möhüm ugurlary boýunça okuw merkezi
        • Ulag diplomatiýasy
        • Energetika diplomatiýasy
        • Suw diplomatiýasy
        • Öňüni alyş diplomatiýasy
        • Ykdysady diplomatiýasy
      • Diplomatik protokol boýunça okuw merkezi
    • Ilçiler
    • Media
    Esasy / Makalalar / Hazarýaka portlar: netijeli hyzmatdaşlygyň bähbidine
    Hazarýaka portlar: netijeli hyzmatdaşlygyň bähbidine surady
    30/11/-0001

    800

    Hazarýaka portlar: netijeli hyzmatdaşlygyň bähbidine

    II. EÝ­RAN

    Ha­zar deň­zi­niň Eýran Yslam Respublikasyna degişli ke­na­ryn­da gün­do­gar­dan gün­ba­tara çen­li Türk­men, Ho­ja­ne­pes, Gäz, Ami­ra­bad, Ne­ka, Ba­bol­sar, Fe­reý­dun­ke­nar, Nou­şehr, Çam­ha­le, Ki­ýa­şehr, Kas­pi­ýan, Ça­lus, En­ze­li, As­ta­ra ýa­ly de­ňiz port­la­ry bar. Ola­ryň için­de has äh­mi­ýet­li­si En­ze­li, Ami­ra­bad, Ne­ka, As­ta­ra, Nou­şehr ha­sap­lan­ýar. Eý­ra­nyň Port­lar we gä­mi­çi­lik gu­ra­ma­sy­nyň 2025-nji ýy­la çen­li de­ňiz ulag­la­ry­ny ös­dür­mek bo­ýun­ça mak­sat­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da, bu ugra 2 mil­liard ame­ri­kan dol­la­ry möç­be­rin­de ma­ýa go­ýum­lar gö­nük­di­ril­di. Tas­la­ma­nyň çä­gin­de Eý­ran de­ňiz des­ga­la­ry­ny gur­ma­gy ma­li­ýe­leş­dir­mek ba­ra­da Sin­ga­pur bi­len yla­la­şy­ga gol çek­di.

    En­ze­li — Täh­ran­dan 280 kilometr de­mir­ga­zyk­da, Ha­za­ryň gü­nor­ta ke­nar­ýa­ka­syn­da ýer­leş­ýän de­ňiz por­ty. Ol 1980-nji ýy­la çen­li Peh­le­wi por­ty diý­lip at­lan­dy­ryl­dy. Por­ta suw sy­gy­my 4 müň ton­na bo­lan 7 sa­ny gä­mi bir­ba­da ýa­na­şyp bil­ýär. Eý­ra­nyň Rus­si­ýa bi­len ha­ryt do­la­ny­şy­gy­nyň esa­sy möç­be­ri şol por­tuň pa­ýy­na düş­ýär. Eý­ra­nyň Mej­li­si 1990-njy ýyl­la­ryň ba­şyn­da En­ze­li por­tu­ny er­kin söw­da we se­na­gat zo­la­gy­na öwür­mek ba­ra­da ka­rar ka­bul et­di. Eý­ran En­ze­lini re­je­le­mek we gi­ňelt­mek iş­le­ri­ni tiz­leş­di­rip, Ha­zar­ýa­ka we Mer­ke­zi Azi­ýa döw­let­le­ri­niň Pars aý­la­gy­nyň ýurt­la­ry bi­len yk­dy­sa­dy ara­gat­na­şyk­la­ry ýo­la goý­mak ba­bat­da­ky is­le­gi­ni ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga ça­lyş­ýar. Port döw­re­bap­laş­dy­ry­lyp, on­da söw­da üçin mö­hüm inf­rast­ruk­tu­ra (am­mar­lar, ser­gi pa­wil­ýon­la­ry) dö­re­dil­di, De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­sin­de bu por­ta mö­hüm orun de­giş­li­dir. En­ze­li­niň go­la­ýyn­da ýer­leş­ýän Reşt şä­he­rin­dä­ki port hem aba­dan­laş­dy­ry­lan­.

    1994-nji ýyl­da En­ze­li we Nou­şehr port­la­ry­na Türk­me­nis­tan­dan ýük da­şa­ma­la­r ýo­la go­ýul­dy. Ta­rap­lar Türk­men­ba­şy por­tun­dan En­ze­li por­tu­na, on­dan aň­ryk bol­sa aw­tou­lag­lar ar­ka­ly Tür­ki­ýä­niň Trab­zon por­tu­na çen­li gat­na­wy ýo­la goý­ma­gy hem yla­laş­dy­lar.

    2014-nji ýy­lyň ahy­ryn­da En­ze­li por­tu­ny abadanlaşdyr­mak bo­ýun­ça 5 sa­ny tas­la­ma ama­la aşy­ry­lyp, mu­nuň özi onuň ýük ge­çi­ri­ji­li­gi­ni 20 gö­te­rim art­dyr­ma­ga getirdi. Türk­me­nis­tan we Ga­za­gys­tan de­ňiz ar­ka­ly En­ze­li por­tu­na öz ne­bit önüm­le­ri­ni iber­ýär­ler. Olar soň­ra aw­to­çe­lek­le­re ýük­le­nip, Yra­gyň Ha­ne­kin şä­he­ri­ne el­til­ýär. Türk­me­nis­tan­dan, esa­san, ben­zin we di­zel ýan­gy­jy ibe­ril­ýär. En­ze­li­niň üs­ti bi­len gat­na­wyň açyl­ma­gy ta­rap­lar üçin amat­ly bol­dy.

    En­ze­liden Türk­men­ba­şy we Ol­ýa port­la­ry­na, şeý­le hem Ma­haç­ka­la — Ba­ku — Nou­şehr port­la­ry­nyň ara­syn­da pa­rom gat­na­wy­ny, La­gan (Gal­my­gys­tan) — Nou­şehr (BAE çyk­mak şer­ti bi­len) de­mir ýol pa­rom gat­na­wy­ny ýo­la goý­ma­ga mö­hüm äh­mi­ýet be­ril­ýär.

    En­ze­li por­ty De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­sin­de mö­hüm orun eýe­le­ýär. Hin­di um­ma­ny­ny Rus­si­ýa we Ýew­ro­pa bi­len bir­leş­dir­ýän bu hal­ka­ra ulag ge­çel­ge­si­niň uzyn­ly­gy 7 200 kilometr bo­lup, Hin­dis­tan­dan gel­ýän ýük­ler deň­ziň üs­ti bi­len Eý­ra­nyň Ben­der-Ab­bas por­tu­na ge­lip düş­ýär. Ol ýer­den ot­lu­da Ben­der-En­ze­li por­tu­na, soň­ra Ast­ra­ha­na, on­da­nam de­mir ýol bi­len Ýew­ro­pa äki­dil­ýär. Bu ugur has ýa­kyn ha­sap­la­nýar. Ýük­ler Mum­baý­dan Mosk­wa or­ta­ça 20 gün­de el­til­ýär, çyk­da­jy­lar bol­sa 30 — 40 gö­te­rim az­dyr.

    Türk­me­nis­tan we Eý­ran Türk­men­ba­şy — Ben­der-En­ze­li ug­ry bo­ýun­ça gat­naw­la­ryň güýç­len­di­ril­me­gi­ne gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýär­ler.

    Ne­ka por­ty 1995-nji ýyl­da iş­läp baş­la­dy. Ol, esa­san, Eý­ra­nyň ne­bit por­ty ha­sap­lan­ýar. Bu port ar­ka­ly «swop» ylalaşygy bo­ýun­ça Ha­zar­ýa­ka döw­let­ler öz ne­bi­ti­ni Eý­ra­nyň Pars aý­la­gyn­da­ky port­la­ry­na iber­ýär­ler. Port­da 5 sa­ny gä­mi du­ral­ga­sy bar. Hä­zir­ki wagt­da por­ty gi­ňelt­mek we döw­re­bap­laş­dyr­mak iş­le­ri al­nyp ba­ryl­ýar.

    Ami­ra­bad por­ty — Eý­ra­nyň de­mir­ga­zy­gyn­da, Ha­zar deň­zi­niň gü­nor­ta­syn­da, Sa­ri şä­he­rin­den 50 ki­lo­metr de­mir­ga­zyk-gün­do­gar­da ýer­leş­ýän hem-de çalt dep­gin­de ös­ýän port­la­ryň bi­ri.

    Ami­ra­badyň gur­lu­şy­gy­na 1996-njy ýyl­da girişilýär. Por­tuň ägirt uly meý­da­ny we aja­ýyp müm­kin­çi­lik­le­ri — 7,5 mil­li­on ton­na ýük gö­te­ri­ji­lik uky­by bo­lan 15 sa­ny gä­mi du­ral­ga­sy bar. 1997-nji ýyl­da Ami­ra­bad elekt­ro­ni­ka we elekt­roe­ner­ge­ti­ka ugur­ly «ýö­ri­te yk­dy­sa­dy zo­lak» hök­mün­de yk­rar edil­di. Por­tuň Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň ba­zar­la­ry­na çyk­ma­ga müm­kin­çi­li­gi ony hal­ka­ra De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­riň mö­hüm hal­ka­sy­na öwür­di. Por­tuň esa­sy ar­tyk­maç­ly­gy onuň Eý­ra­nyň de­mir ýol­la­ry bi­len bi­rik­di­ri­len­li­gi­dir. Ami­ra­bad Eý­ra­nyň Ha­zar­da dä­ne ýük­le­mä­ge ukyp­ly ýe­ke-täk por­tu­dyr. Ami­ra­bad­da Ga­za­gys­ta­nyň dä­ne ýük­le­ri üçin ýö­ri­te ter­mi­nal gu­rul­dy. Ha­zar­ýa­ka döw­let­ler bi­len hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­me­giň ta­rap­da­ry bo­lan Eý­ran Ami­ra­bad por­tu­ny hem hä­zir­ki za­man enjamlary bi­len en­jam­laş­dyr­dy.

    Nou­şehr por­ty Ha­za­ryň gü­nor­ta­syn­da, Täh­ran­dan 194 kilometr uzak­lyk­da ýer­le­şýär. Onuň se­kiz sa­ny gä­mi du­ral­ga­sy bar. Por­tuň çä­gin­de dä­ne önüm­le­ri­ni sak­la­mak üçin 90 müň ine­dör­dül metr ýa­pyk, 70 müň ine­dör­dül metr açyk am­mar­lar, şeý­le hem ýo­lag­çy ter­mi­na­ly bar.

    Ça­lus — Eý­ra­nyň de­mir­ga­zy­gyn­da, Ma­zen­de­ran we­la­ýa­tyn­da ýer­le­şen port hem-de ku­rort şä­he­ri.

    As­ta­ra — Ha­zar deň­zi­niň gün­ba­ta­ryn­da, Gil­ýan we­la­ýa­tyn­da ýer­le­şen il­kin­ji kö­pu­gur­ly hu­su­sy portdur. Ol 2012-nji ýyl­da ulan­ma­ga be­ril­di. Tas­la­ma kuw­wa­ty ýyl­da 3,5 mil­li­on ton­na deň­dir. As­ta­ra­dan Rus­si­ýa bi­len Eý­ra­nyň ara­syn­da­ky de­ňiz däl ýük­le­riň do­la­ny­şy­gy­nyň ag­la­ba bö­le­gi geç­ýär. Bu ýer­de Reşt — As­ta­ra ara­ly­gyn­da­ky ga­ra ýo­luň soň­ky no­ka­dy ýer­leş­ýär. Rus­si­ýa­nyň gü­nor­ta­sy­ny Eý­ra­nyň de­mir­ga­zy­gy bi­len bi­rik­dir­ýän As­ta­ra — Reşt — Kaz­win de­mir ýo­lu­nyň tas­la­ma­sy­nyň üs­tün­de iş­le­nil­ýär. 2018-nji ýy­lyň few­ra­lyn­da Rus­si­ýa­dan As­ta­ra şä­he­ri­ne sy­nag ot­lu­sy gel­di. 2018-nji ýy­lyň mar­tyn­da de­mir ýo­luň eý­ran bö­le­gi, As­ta­ra bekedi bi­len bir­lik­de, Azer­baý­ja­na 25 ýyl­lyk kä­ren­de­si­ne ulan­ma­ga be­ril­di. Il­kin­ji 11 aý­da bu de­mir ýol ar­ka­ly 270 müň ton­na­dan gow­rak ýük da­şal­dy. Şol ýy­lyň mar­tyn­da Eý­ran bi­len Azer­baý­ja­nyň ara­syn­da As­ta­ra — Reşt de­mir ýo­lu­ny gur­mak ba­ra­da yla­la­şy­ga hem ge­lin­di. Bu tas­la­ma­nyň De­mir­ga­zyk — Gü­nor­ta ulag ge­çel­ge­sin­de äh­mi­ýe­ti ulu­dyr. 2019-njy ýy­lyň 6-njy mar­tyn­da ýo­luň Kaz­win — Reşt ara­ly­gy açyl­dy. As­ta­ra Rus­si­ýa­nyň Ast­ra­han por­ty bi­len yk­jam gat­na­şy­gy-da ýo­la go­ýan port­dur.

    Türk­me­nis­tanyň we Eý­ra­nyň Ha­zar­ýa­ka port­la­rynyň arasynda iş­jeň hyz­mat­daş­ly­k sak­la­­nylýar. Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz Gurbanguly Berdimuhamedow 2015-nji ýy­lyň 22-23-nji no­ýab­ryn­da Eý­ra­na res­mi sa­pa­ry ma­ha­lyn­da iki döw­le­tiň ara­syn­da ulag me­se­le­le­ri bo­ýun­ça Hö­kü­me­ta­ra ut­gaş­dy­ry­jy to­pa­ry dö­ret­me­gi tek­lip et­di. Ag­za­lan sa­par ma­ha­lyn­da gol çe­ki­len Ha­zar deň­zin­de söw­da gä­mi gat­na­wy ha­kyn­da hö­kü­me­ta­ra Äht­na­ma bu ugur­da­ky hyz­mat­daş­ly­gy gi­ňelt­me­giň hu­kuk bin­ýa­dy­ny ber­kit­di.

    Eý­ra­nyň döwlet Baş­tu­ta­ny­nyň 2018-nji ýy­lyň mar­tyn­da Türk­me­nis­ta­na res­mi sa­pa­ry­nyň bar­şyn­da Türk­men­ba­şy Hal­ka­ra de­ňiz por­tu­nyň gel­jek­de Eý­ra­nyň Ha­zar­da­ky En­ze­li we Ne­ka port­la­ry bi­len suw-ulag ara­gat­na­şy­gy­ny has-da ös­dür­mä­ge hem-de hal­ka­ra mul­ti­mo­dal ýük da­şa­ly­şy­ny köp es­se art­dyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­jek­di­gi bel­le­nil­di. Ta­rap­lar Ha­zar deň­zi se­bi­tin­de ne­bit­gaz pu­da­gyn­da hyz­mat­daş­lyk et­me­giň hem uly gel­je­gi­niň bar­dy­gy­ny aý­ra­tyn bel­le­di­ler.

    Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ser­dar Berdimuhamedowyň ýa­kyn­da Täh­ra­na ama­la aşy­ran res­mi sa­pa­ry­nyň bar­şyn­da Ha­zar deň­zi ar­ka­ly ulag ul­ga­myn­da­ky öza­ra gat­na­şyk­la­ry iş­jeň­leş­dir­mek me­se­le­si­ne aý­ra­tyn üns be­ril­di. Türk­me­nis­ta­nyň güm­rük we ta­rif me­se­le­le­ri­ni ýe­ňil­leş­dir­me­giň ka­nun­çy­lyk bin­ýa­dy­na se­ret­mä­ge ta­ýyn­dy­gy aý­dyl­dy. Ha­zar­ýa­ka ulag tas­la­ma­la­ry­ny iş­jeň­leş­dir­mek üçin hu­su­sy ma­ýa­ny, işe­wür to­par­la­ry çek­me­li­di­gi­ne, Türk­men­ba­şy, Ami­ra­bad, En­ze­li port­la­ry­nyň ara­syn­da­ky hyzmatdaşlygy gi­ňelt­me­giň ze­rur­dy­gy­na üns çe­kil­di.


    Ju­ma­my­rat GUR­BAN­GEL­DI­ÝEW,

    Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň

    Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­tynyň rektory, 

    taryh ylymlarynyň kandidaty.


    Makala 25.06.2022 ý. senesinde "Türkmenistan" gazetinde çap edildi.

    https://www.turkmenmetbugat.gov.tm/tk/newspapers/2/articles/70109 

    Soňky täzelikler

    BIRLEŞME! HYZMATDAŞLYK! ÖSÜŞ! surady

    21/05/2025

    BIRLEŞME! HYZMATDAŞLYK! ÖSÜŞ!
    Magtymguly Fragi — The Great Poet and Philosopher of the Turkmen People surady

    21/05/2025

    Magtymguly Fragi — The Great Poet and Philosopher of the Turkmen People
    Международные отношения: культура мирного диалога surady

    20/05/2025

    Международные отношения: культура мирного диалога
    Peýdaly Salgylar
    Beýleki ýokary okuw mekdepleri
    Habarlaşmak üçin

    744000, Türkmenistan Aşgabat, Galkynyş 25

    iirmfatm@iirmfa.edu.tm, iirmfatm@sanly.tm

    +99312266155

    +99312266183

    © 2025 Haklary doly goralandyr: TDIMHGI