“MERKEZI AZIÝA - HYTAÝ” SAMMITI
2023-nji ýylyň 18-19-njy maýynda Hytaý Halk Respublikasynyň Sian şäherinde “Merkezi Aziýa – Hytaý” sammiti geçirildi. Hytaý Halk Respublikasynyň Başlygy Si Szinpiniň çakylygy boýunça bu ýokary derejeli duşuşyga hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow hem gatnaşdy. Bu foruma Merkezi Aziýa ýurtlarynyň - Gazagystanyň, Gyrgyzystanyň, Täjigistanyň, Türkmenistanyň, Özbegistanyň döwlet Baştutanlary gatnaşdy. Forumy geçirmek üçin Sian şäheriniň saýlanyp alynmagy hem ýöne ýerden däl. Bu şäher HHR-iň iri senagat, işewürlik, medeni we bilim merkezi, gadymy döwürlerde söwda kerwenleriniň ugraýan başlangyç ýeri bolupdyr. Kerwenler Beýik Ýüpek ýoly bilen Merkezi Aziýanyň çäginden geçip, sebitiň beýleki döwletlerini baglanyşdyrypdyr. Sammitiň dowamynda Hytaý bilen sebitiň ýurtlarynyň arasyndaky gatnaşyklaryň häzirki ýagdaýy, döwletara derejede hereket edýän mehanizmleriň ösüşi bilen bagly meseleler ara alnyp maslahatlaşyldy. “Merkezi Aziýa – Hytaý” sammitine köptaraplaýyn söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy täze derejä çykarmaga mümkinçilik hökmünde garalýar. 2022-nji ýylda bu ýurtlaryň arasyndaky diplomatik gatnaşyklarynyň ýola goýulmagynyň 30 ýyllygy boldy. Geçen wagtyň dowamynda bu ugurdaky özara hereketlerde anyk netijeler gazanyldy. Diňe 2022-nji ýylda Hytaý bilen Merkezi Aziýa döwletleriniň arasyndaky haryt dolanyşygynyň möçberi 70 milliard amerikan dollaryna deň boldy. 2023-nji ýylyň mart aýyna görä, Hytaýyň bu sebitiň ýurtlaryna goýan göni maýa goýumlarynyň möçberi 15 milliard amerikan dollaryndan geçdi. Bu barada “Türkmenistan” gazetiniň elektron sahypasynda habar berilýär. Hytaý Halk Respublikasynda iş saparynda bolan hormatly Prezidentimiz Serdar Berdimuhamedow HHR-iň Başlygy Si Szinpin bilen duşuşdy. Şeýle-de iki ýurduň Baştutanlarynyň gatnaşmagynda ýokary derejedäki türkmen-hytaý gepleşikleri geçirildi. Olarda hyzmatdaşlygyň häzirki ýagdaýy we geljegi ara alnyp maslahatlaşyldy. Maslahatda Türkmenistanyň energiýa serişdelerini halkara bazarlaryna ibermegiň diwersifikasiýalaşdyrylmagyna esaslanan energetika syýasatyny alyp barýandygyny nazara almak, bu ulgamda hyzmatdaşlygy ösdürmek barada pikir alşyldy.Türkmenistan döwletara gatnaşyklarda deňhukuklylyk we adalatlylyk, özygtyýarly, döwletleriň çäkleriniň bitewüligini hormatlamak hem-de içerki işlerine gatyşmazlyk, Durnukly ösüş maksatlaryny amala aşyrmak ugrunda yzygiderli çykyş edýär.
Hormatly Prezidentimiz hem-de HHR-iň Başlygy Si Szinpiniň gatnaşmagynda ikitaraplaýyn resminamalara gol çekildi.
- Türkmenistanyň Hökümeti bilen HHR-iň Hökümetiniň arasynda hyzmatdaşlyk boýunça türkmen-hytaý komitetini döretmek hakynda 2008-nji ýylyň 29-njy awgustyndaky Ylalaşyga goşmaçalary girizmek baradaky Teswirnama;
- Türkmenistanyň Hökümeti bilen HHR-iň Hökümetiniň arasynda gümrük işlerinde hyzmatdaşlyk etmek we özara ýardam bermek hakynda Ylalaşyga;
- Getirilýän we alnyp gidilýän haýwanlaryň karantini babatynda Türkmenistanyň Oba hojalyk we daşky gurşawy goramak ministrligi bilen Hytaý Halk Respublikasynyň Baş gümrük edarasynyň arasynda özara düşünişmek hakyndaky Ähtnama;
- Türkmenistanyň Telewideniýe, radiogepleşikler we kinematografiýa baradaky döwlet komiteti bilen Hytaý Halk Respublikasynyň Maglumat boýunça döwlet geňeşiniň edarasynyň arasynda köpçülikleýin habar beriş ulgamynda hyzmatdaşlyk etmek barada özara düşünişmek hakynda Ähtnama;
- Türkmenistanyň Demokratik partiýasy bilen Hytaýyň Kommunistik partiýasynyň arasynda hyzmatdaşlyk we alyş-çalyş etmek hakynda Ähtnama gol çekildi.
Gepleşikleriň dowamynda döwlet Baştutanlary medeni-ynsanperwer ulgamdaky gatnaşyklaryň möhüm ähmiýetine üns berdiler. Iki ýurduň halklarynyň gadymy siwilizasiýa gatnaşyklary häzirki wagtda medeniýet, bilim, ylym we syýahatçylyk ulgamlarynda üstünlikli ösdürilýär. 2024-nji ýylda Türkmenistanyň Hytaýdaky Medeniýet ýylyny geçirmek barada pikir alşyldy. Şol ýyl türkmen halkynyň beýik akyldar şahyry Magtymguly Pyragynyň doglan gününiň 300 ýyllyk toýy toýlanar. “Merkezi Aziýa – Hytaý” sammitiniň Sian Jarnamasy şu duşuşygyň möhüm netijesidir. “Merkezi Aziýa – Hytaý” formatynyň çäklerinde ylalaşmalaryň we başlangyçlaryň sanawynyň kabul edilmegi hem möhüm ädim boldy. Onda köptaraplaýyn gatnaşyklaryň gurallary we esaslary bellenildi. Gol çekilen resminamalaryň hatarynda alty döwletiň arasynda senagat, söwda-ykdysady hyzmatdaşlygy berkitmek, sanly söwda babatynda, infrastruktura we inžener gurluşyk, weterinariýa hem-de getirilende we alnyp gidilende ösümlikleriň karantini babatda tehniki hyzmatdaşlyk, işewürler geňeşini döretmek boýunça hyzmatdaşlygy ösdürmäge gönükdirilen özara düşünişmek hakyndaky Ähtnamalar, şeýle hem “Merkezi Aziýa – Hytaý” formatynda gümrük edaralarynyň duşuşyklarynyň mehanizmini döretmek barada Düzgünnama bar.
Güljeren ATAÝEWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara ykdysady gatnaşyklary fakultetiniň I ýyl talyby.