Iordaniýa Haşimit patyşalygy
Dünýäde Iordaniýa ady bilen tanalýan bu patyşalyk Aziýa, Afrika we Ýewropanyň çatrygynda ýerleşýän arap döwletidir. Döwlet dili arap dili bolan bu ýer arap döwletleriniň arasynda “El-Memleketü’l-Ürdüniyyetü’l-Hâşimiyye” diýlip tanalýar. Onuň gündogarynda we günortasynda Saudy Arabystan patyşalygy, demirgazygynda Siriýa, demirgazyk-gündogarynda Yrak we günbatarynda Ysraýyl döwleti ýerleşýär.
Tebigy ýerleşişi boýunça bu döwletiň gündogarynda Şeria derýasy we günbatarynda Lut köli ýerleşýär. Ýurt tebigy şertleri boýunça ýarym guraksy klimata degişlidir. Onuň tutýan meýdany 89 müň inedördül kilometre barabardyr. Şonuň bilen bir hatarda 10 milliondan gowrak ilaty bar. Bu görkezijä laýyklykda, Iordaniýa patyşalygy arap döwletleriniň arasynda ilat sany boýunça 11-nji ýerde durýar. Ilatynyň aglaba bölegi yslam dinine uýýar. Şonuň ýaly-da hristiançylyk dinine uýýanlar hem ilatyň galan bölegini, ýagny 4 göterimini düzýär. Paýtagty we iň uly şäheri Amman şäheri hasaplanylýar. Iordaniýa Haşimit Patyşalygynyň Döwlet senasy "Âşe'l-Melik" ady bilen tanalýar. Onuň ady “Patyşa şöhrat bolsun!” diýmegi aňladýar.
Iordaniýa Haşimit patyşalygy dolandyrylyşy boýunça monarhiýa döwleti bolup, häzirki wagtda patyşa Abdullah II tarapyndan dolandyrylýar. Ol şonuň bilen bir hatarda, patyşalygyň düzümindäki ýaragly goşuna hem ýolbaşçylyk edýär. Patyşalyk çäk bölünişigi boýunça unitar döwletleriň hatarynda durýar.
Patyşalygyň dolandyrylyş ulgamynda parlament hereket edip, onuň demokratik ýörelgelere laýyklykda, saýlawlaryň geçirilmegine Senat ýolbaşçylygy amala aşyrýar we gözegçilik edýär. Iordaniýanyň parlamenti 2 palatadan ybarat bolup, olar özara sazlaşykly işi amala aşyrýarlar. Parlamenti düzýän bu palatalar Mejlis we Senat, ýagny Majlis al-Nuwaab we Majlis al-Aayan diýlip atlandyrylýar. Senat ýa-da döwletiň öz dilinde aýdylanda Majlis al-Aayan, umumy sany 60-a deň bolan agzalar tarapyndan emele getirilýär. Senatyň agzalarynyň her biri Patyşa tarapyndan saýlanylýar. Parlamentar Mejlisi bolsa, 120 agzadan ybaratdyr. Aayan Mejlisi ýokarky palata hökmünde tanalýar. Şeýle hem, aşaky palatany wekiller Mejlisi emele getirýär.
Iordaniýa döwletinde köp partiýaly ulgam hereket edyär. Saýlawlarda 40-dan gowrak syýasy partiýalar agzalyga dalaş etmäge hukugy bar bolsa, galan beýleki agzalary garaşsyz ýagdaýda saýlawlarda dalaşgär bolmak hukugyna eýedirler.
Iň soňky gezek ýurtda parlament saýlawlary 2013-nji ýylyň ýanwar aýynyň 23-ne geçirildi.
Agakuwwat ALLABERDIÝEW,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara hukugy we deňeşdime hukuk öwreniş
kafedrasynyň öwreniji mugallymy.