Hazar sammitleriniň oňyn netijeleri
1996-njy ýylda Türkmenistanda Hazar deňziniň hukuk derejesi hakynda Konwensiýany işläp taýýarlamak boýunça taslamanyň tamamlanmagy halkara ähmiýetli taryhy waka boldy. Ondan has ozal Hazar deňziniň täze halkara-hukuk derejesi hakyndaky gepleşikler 1992-nji ýylyň fewral aýynda Tähranda geçirilen Kenarýaka döwletleriň birinji maslahatynda başlandy.
Soňra bolsa bu gepleşikler hemişelik hereket edýän gepleşikler guralynyň-hazarýaka döwletleriniň daşary işler ministirleriniň orunbasarlarynyň derejesinde Ýörite iş toparynyň döredilmegine getirdi. Ýörite iş toparyny döretmek baradaky çözgüt paýtagtymyz Aşgabat şäherinde 1996-njy ýylyň noýabr aýynda hazarýaka döwletleriniň daşary işler ministrleriniň duşuşygynda kabul edildi. Mundan 22 ýyl ozal Aşgabatda hazarýaka döwletleriniň daşary işler ministirleriniň maslahaty geçirildi, şol maslahatda bu Konwensiýany taýýarlamak boýunça gepleşikler guralynyň guramaçylyk-hukuk görnüşini Ýörite iş topary görnüşinde hemişelik esasda kesgitlendi.
Bu uzak döwrüň dowamynda bilelikde geçilen ýoly ýatlamak bilen Hazarýaka döwletleriniň Baştutanlarynyň ilkinji sammitini geçirmek baradaky başlangyjy biziň ýurdumyzyň öňe sürendigini, şeýle hem bu Forumyň 2002-nji ýylda paýtagtymyz Aşgabat şäherinde geçirilendigini bellemek gerek. Ol duşuşyk ýakyn we uzakmöhletleýin netijeli hyzmatdaşlygyň möhüm ugurlaryny kesgitlemek boýunça başlangyç tapgyryna öwrüldi. Şol döwürden başlap, döwletara gepleşikler guraly hil taýdan täze derejä çykaryldy. Birinji Hazar sammitinde soňraky geçirilen sammitlerde kabul edilen resminamalar üçin binýat bolan başlangyçlar öňe sürüldi.
Ikinji Hazar sammiti 2007-nji ýylyň oktýabr aýynda Tähranda geçirildi, onda Hazarýaka döwletleriniň Baştutanlary Jarnama gol çekdiler. Şeýlelikde, Aşgabatda başy başlanan gepleşikler hil taýdan täze derejede yzygiderli dowam etdi. Şolaryň netijeleri Tähranda, Bakuda we Astrahanda degişlilikde 2007-nji, 2010-nji we 2014-nji ýyllarda geçirilen sammitlerde kabul edilen möhüm çözgütleriň esasyny düzdi.
2018-nji ýylyň 12-nji awgustynda Gazagystan Respublikasynyň Aktau şäherinde Hazarýaka döwletleriniň Baştutanlarynyň V sammitlerinde Gahryman Arkadagymyz kärdeşleri - Azerbaýjan Respublikasynyň, Eýran Yslam Respublikasynyň, Russiýa Federasiýasynyň Prezidentleri bilen bilelikde Hazar deňziniň hukuk derejesi hakyndaky Konwensiýa gol çekdiler. Munuň özi Hazar deňzinde dürli ugurlar boýunça özara gatnaşyklaryň hukuk kadalaryny berkiden taryhy ähmiýetli binýatlyk resminama bolup durýar.
Beggeldi GUTLYÝEW,
Türkmenistanyň Daşary işler ministirliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara hukugy fakultetiniň II ýyl talyby