HAZAR DEŇZINIŇ GÜNI – DOSTLUK WE DOGANLYK GÜNI
Her ýyl Awaza milli syýahatçylyk zolagynyň ajaýyp kenarynda möhüm seneleriň biri bolan - Hazar deňziniň güni dabaraly ýagdaýda bellenilip geçilýär. Häzirki wagtda Hazar döwletleriniň özara hyzmatdaşlygynda bu deňiz örän möhüm rol oýnaýar.
2022-nji ýylda Aşgabatda geçirilen altynjy Hazar sammitinde Prezident Serdar Berdimuhamedow Hazar deňzinde güýçli, uzak möhletli we bölünmez howpsuzlygy üpjün etmekde bäş taraplaýyn hyzmatdaşlygyň möhümdigini nygtady. “Biz bilelikde Hazar sebitiniň parahatçylyga we ösüşe howp salman, durnuklylyk we ynam zonasy bolmagyny üpjün etmelidiris. Umumy Hazar gepleşiklerine işjeň gatnaşýan Türkmenistan bu prosesi ýeňilleşdirmäge, gyzyklanma bilen ara alyp maslahatlaşmaga we ähli meseleler boýunça ylalaşylan çözgütleri tapmaga taýýardyr. Bizde ýapyk ýa-da amatsyz mowzuklarymyz ýok, biz hyzmatdaşlarymyz bilen bilelikde has köp ylalaşyk gazanmaga we Hazaryň gün tertibiniň aýratyn ugurlary boýunça pikir alyşmaga taýýardyrys"- diýip, Türkmenistanyň Baştutany Hazar deňzini mümkinçilikler deňzi hökmünde belledi.
2006-njy ýylyň 12-nji awgustynda Hazar deňziniň deňiz gurşawyny goramak boýunça Çarçuwaly konwensiýa güýje girdi. Taryhy resminama 2003-nji ýylyň noýabr aýynda Tähranda bäş Hazarýaka döwletiniň wekilleri tarapyndan gol çekildi: Azerbaýjan Respublikasy, Eýran Yslam Respublikasy, Gazagystan Respublikasy, Russiýa Federasiýasy we Türkmenistan.
Kenarýaka ýurtlary tarapyndan bellenilýän her ýylky baýramçylyk, suw howdanynyň daşky gurşaw howpsuzlygyna, özboluşly ekoulgamyny gorap saklamaga we goldamaga jemgyýetçiligiň ünsüni çekmäge gönükdirilendir.
Bu gün Balkan welaýatynyň çäginde, esasanam Awaza milli syýahatçylyk zolagynda, Hazar deňziniň ösümlik we haýwanat dünýäsiniň aýratynlyklary barada sergiler we çäreler geçirilýär.
Umumy meýdany 371,000 inedördül kilometre barabar bolan iň uly içerki suw howdanynyň Bütindünýä ummanyna tebigy çykalgasy ýokdyr. Şol bir wagtyň özünde, Hazar deňzi köp sanly suw jandarlarynyň hem tebigy mekany bolup bu deňiz özboluşly bio köp dürlüligi bilen tapawutlanýar. Şeýle hem, deňiz kenary guşlaryň möwsümleýin göçmegi üçin iň amatly ýerleriniň biri hasaplanýar.
Taryhy we medeni kökleri açýan, ylmy we bilim maksatnamalaryny, syýahatçylyk we sport çärelerini öňe sürýän bilelikdäki ynsanperwer taslamalar, şeýle hem ýaş nesilde daşky gurşaw barada alada döredýän daşky gurşaw çäreleri Hazar “merjeniniň” goralyp saklanmagy üçin goldaw bolup durýar.
Mälim bolşy ýaly, Tähran konwensiýasy umumy talaplary we Hazar deňziniň sebitinde daşky gurşawy goramak we durnukly ösüş üçin institusional mehanizmi kesgitleýän giňişleýin dolandyryş çarçuwasy hökmünde çykyş edýär. Birleşen Milletler Guramasy şeýle hem suw howdanynyň daşky gurşaw howpsuzlygyna gözegçilik etmek, biologiki baýlyklardan we minerallardan tygşytly peýdalanmak, şeýle hem türkmen taraplarynyň Hazar deňzinde ylmy gözlegler barada Ylalaşyk döretmek baradaky başlangyjyny goldaýar. Birleşen Milletler Guramasy, Hazar deňziniň baý tebigy baýlyklarynyň tygşytly ulanylmagyny üpjün etmek üçin daşky gurşaw çäreleriniň toplumy hökmünde Türkmenistanyň Täze Hazar daşky gurşaw Maksatnamasyny döretmek baradaky başlangyjyny durmuşa geçirmäge gatnaşmaga we tehniki goldaw bermäge, şol sanda, ekologiýa, ykdysadyýet we jemgyýetçilik pudagynda Tähran konwensiýasynyň düzgünleriniň durmuşa geçirilmegine taýýardyr.
AÝLAR ŞÜKÜROWA,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Halkara hukugy fakultetiniň I ýyl talyby.