5-NJI IÝUN – BÜTINDÜNÝÄ DAŞKY GURŞAWY GORAMAGYŇ GÜNI
Garaşsyz, hemişelik Bitarap
Türkmenistan ýurdumyzda 5-nji iýun
– Bütindünýä daşky gurşawy
goramagyň güni hökmünde bellenilip
geçilýär. Bu sene dünýä
jemgyýetçiligini her ýyl
planetamyzyň ýagdaýy we geljegi
üçin köpçülikleýin jogapkärçiligimiz
barada pikirlenmäge çagyrýar.
Birleşen Milletler Guramasy tarapyndan 1972-nji ýylda döredilen bu gün daşky
gurşaw meselelerine düşünmek we olary çözmek üçin çäreleri geçirmäge çagyrýan
iň möhüm gurallaryň birine öwrüldi. Ylmy nukdaýnazardan daşky gurşaw
meseleleri barha çylşyrymlaşýar we biri-birine bagly bolýar. Antropogen
ýyladyşhana gazlarynyň zyňyndylary sebäpli howanyň üýtgemegi, global
temperaturanyň ýokarlanmagyna, buzluklaryň eremegine, deňiz derejesiniň
ýokarlanmagyna we aşa howa hadysalaryna sebäp bolýar. Bu üýtgeşmeler diňe bir
nazary taýdan howp däl, eýýäm guraklyk, suw joşmalary, ýangynlar we oba
hojalygynyň adaty bir ýagdaýy ýaly duýulýar, azyk howpsuzlygyna we
milliardlarça adamyň abadançylygyna gönüden-göni täsir edýär.
Biodürlüligiň ýitmegi bolsa başga bir möhüm mesele hökmünde ýüze çykýar.
Häzirki wagtda görnüşleriň ýitip gitmegi onlarça ýa-da ýüzlerçe esse ýokarlanýar.
Bu bolsa esasan, ýaşaýyş ýerleriniň ýok edilmegi, hapalanmagy, howanyň
üýtgemegi we tebigy hadysalaryň aşa kän ýüze çykmagy arkaly duş bolýarys. Bizi
arassa howa, suw, tozanlamak we howanyň kadalaşdyrylmagy bilen üpjün edýän
ekosistemalar howp astyndadyr. Mysal üçin, tozanlaýan mör-möjekleriň azalmagy
dünýädäki azyk önümçiliginiň ep-esli bölegine howp salýar.
Hapalanmak, öz gezeginde, köp görnüşleri: deňiz durmuşyna howp salýan we
iýmit zynjyryna girýän ummanlardaky plastiki hapalanmakdan, dem alyş we
ýürek-damar kesellerine sebäp bolýan inçe bölejikler we zäherli gazlar bilen
howanyň hapalanmagyna çenli görnüşleri öz içine alýar. Agyr metallar we
pestisidler bilen topragyň hapalanmagy toprak hasyllylygyny peseldýär we azyk
önümleri arkaly adamyň saglygyna howp salýar.
Ylmy jemgyýet bu proseslere düşünmek we çözgütleri işläp düzmegiň üstünde köp
işleýär. Gün we ýel ýaly täzelenip bilýän energiýa çeşmelerinde geçirilen
gözlegler, gazylyp alynýan ýangyçlary çalyşmak üçin barha artýan
mümkinçiliklerini görkezýär. Uglerody ele almak we saklamak tehnologiýalary
ösdürilýär, ýöne olaryň netijeliligi we göwrümi entek has köp öwrenilmegini talap
edýär. Biodürlüligiň çäginde alymlar zaýalanan ekoulgamlary dikeltmegiň
usullaryny, ýitip barýan görnüşleri gorap saklamagyň maksatnamalaryny we tebigy
baýlyklary durnukly peýdalanmak strategiýalaryny işläp düzýärler.
Daşky gurşawy goramagyň halkara güni bu ylmy açyşlary we tehnologiýalary öňe
sürmek üçin platforma bolup hyzmat edýär. Şeýle hem, galyndylary azaldýan we
çeşmelerden has köp peýdalanýan aýlawly ykdysadyýete geçmegiň zerurdygyny
görkezýär. Bu diňe bir gaýtadan işlemek bilen çäklenmän, önümçilik proseslerini,
önüm görnüşini we sarp edijilik endiklerini täzeden gözden geçirmegi aňladýar.
Bilimiň we habarlylygyň ähmiýetini artykmaçlyk hökmünde bellenilmegine entek
irräk bolýar. Diňe daşky gurşaw meselelerine we olaryň netijelerine giňişleýin
düşünmek arkaly şahsy, milli we halkara derejesinde köpçülikleýin özüni alyp
barşyň üýtgemegine ýetip bolýar. Durnukly kararlar kabul etmek ähli gyzyklanýan
taraplaryň - hökümetleriň, kärhanalaryň, raýat jemgyýetiniň we her bir adamyň
gatnaşmagyny talap edýär.
2025-nji ýylda bellenilip geçilýän bu Bütindünýä daşky gurşawy goramak güni
bizi ýene bir gezek herekete çagyrýar. Bu gün diňe bir bellenilip geçilmek
hökmünde däl, eýsem, sagdyn gurşawyň durnukly ösüş, parahatçylyk we
abadançylyk üçin esasdygyny ýatladýar. Daşky gurşaw meseleleriniň artmagy
bilen biziň geljegimiz barada globallaýyn pikirlenmek, ýerli hereket etmek we
umumy öýümizi – Ýer planetasyny goramak üçin ylma esaslanýan kararlar bermek
ukybymyza baglydyr.
Maýa Atajanowa,
Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň
Halkara gatnaşyklary institutynyň
Dünýä dilleri kafedrasynyň uly mugallymy